বাংলাদেশৰ বাবে ভাৰতৰ ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্টৰ সুবিধা প্ৰত্যাহাৰ সন্দৰ্ভত এক ব্যাখ্যাত্মক লেখা।

পাতনি

আমাৰ দেশ ভাৰতবৰ্ষই বাংলাদেশক ভাৰতীয় স্থল শুল্ক ষ্টেচনৰ জৰিয়তে তৃতীয় দেশলৈ সামগ্ৰী ৰপ্তানি কৰাৰ অনুমতি দিয়া ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্ট ফেচিলিটি বাতিল কৰিছে। বাংলাদেশৰ ৰপ্তানি সামগ্ৰীৰ বাবে ভাৰতে এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্ট সুবিধা প্ৰত্যাহাৰ কৰিছে, যাৰ ফলত চুবুৰীয়া দেশখনৰ ওপৰত সুদূৰপ্ৰসাৰী প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে। আমাৰ আজিৰ এই লেখাত এই পৰিস্থিতি আৰু ইয়াৰ সম্ভাৱ্য পৰিণতিৰ বিষয়ে কিছু কথা লিখা হৈছে।

কি আছিল ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্টৰ সুবিধা?

২০২০ চনৰ জুন মাহত আমাৰ দেশ ভাৰতে ভূটান, নেপাল, ম্যানমাৰকে ধৰি তৃতীয় দেশলৈ যোৱা ৰপ্তানি সামগ্ৰীৰ ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্টৰ বাবে বাংলাদেশক নিজৰ স্থল শুল্ক ষ্টেচন (Land Customs Stations) ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল। এই ব্যৱস্থাটো বাংলাদেশৰ বাবে বিশেষকৈ ইয়াৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰেডিমেড গাৰ্মেণ্ট খণ্ডৰ বাবে মসৃণ বাণিজ্য প্ৰবাহৰ সুবিধা আৰু লজিষ্টিক খৰচ হ্ৰাস কৰাৰ বাবে ডিজাইন কৰা হৈছিল। এই ব্যৱস্থাৰ অধীনত ভাৰতীয় সীমান্তৰ মাজেৰে সামগ্ৰী পৰিবহণ কৰিব পৰা গৈছিল আৰু ভাৰতীয় বন্দৰ বা বিমানবন্দৰৰ পৰা জাহাজত প্ৰেৰণ কৰিব পৰা গৈছিল। ফলত ই বাংলাদেশী ৰপ্তানিকাৰকসকলৰ বাবে এক উল্লেখযোগ্য সুবিধা আছিল।

এতিয়া কি সলনি হ’ল?

২০২৫ চনৰ ৮ এপ্ৰিলত ভাৰতে এই ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্টৰ অনুমতি দিয়া ২০২০ চনৰ চাৰ্কুলাৰখন বাতিল কৰা হৈছে। চিবিআইচি(CBIC)ৰ এক বিজ্ঞপ্তিযোগে বাংলাদেশৰ সামগ্ৰী বিভিন্ন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় গন্তব্যস্থানলৈ নিয়াৰ বাবে ভাৰতীয় এলচিএছ(Land Customs Stations)ৰ জৰিয়তে পৰিবহণৰ পূৰ্বৰ সুবিধাটো ফলপ্ৰসূভাৱে বাতিল কৰে। কিন্তু বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে কয় যে এই পদক্ষেপে “ভাৰত ভূখণ্ডৰ মাজেৰে নেপাল বা ভূটানলৈ ট্ৰেনজিট হোৱা বাংলাদেশৰ ৰপ্তানিৰ ওপৰত কোনো প্ৰভাৱ পেলোৱা নাই।” হঠাৎ এই নীতি পৰিৱৰ্তনে প্ৰতিষ্ঠিত বাণিজ্যিক পথসমূহত ব্যাঘাত জন্মাব আৰু বিশেষকৈ ভাৰতীয় বিমানবন্দৰ আৰু বন্দৰৰ মাজেৰে চলাচল কৰা সামগ্ৰীৰ বাবে জাহাজ চলোৱাৰ খৰচ আৰু ডেলিভাৰীৰ সময় দুয়োটা বৃদ্ধি পাব বুলি আশা কৰা হৈছে।

বাংলাদেশৰ বাণিজ্যৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ

এই নীতি পৰিৱৰ্তনৰ তাৎক্ষণিক পৰিণতি হ’ব তৃতীয় এখন দেশলৈ বাংলাদেশৰ ৰপ্তানিত ব্যাঘাত। এই ব্যৱস্থাই বাণিজ্যক সুশৃংখলিত কৰি তুলিছিল, যাৰ ফলত বাংলাদেশে ভাৰতীয় আন্তঃগাঁথনি ব্যৱহাৰ কৰি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰত প্ৰৱেশ কৰাটো সহজ আৰু কম খৰচী হৈ পৰিছিল। এই সুবিধা বন্ধ কৰাৰ ফলত বাংলাদেশৰ বাবে ইতিমধ্যে উন্নয়নশীল অথচ  এক কঠিন ৰপ্তানি খণ্ড হিচাপে বিবেচিত আৰ এম জি উদ্যোগৰ বাবে খৰচ বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে। বিশেষকৈ বাংলাদেশৰ বিমান সামগ্ৰীৰ বৃহৎ অংশ পৰিচালনা কৰা নতুন দিল্লীৰ ইন্দিৰা গান্ধী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিমানবন্দৰৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ হাবসমূহত এই বাতিলকৰণে লজিষ্টিকছৰ কাৰ্যক্ষমতাত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে।

বাংলাদেশৰ মূল ৰপ্তানি কি?

২০২৪ চনত বাৰ্ষিক ৮.৩% শক্তিশালী বৃদ্ধিৰে বাংলাদেশৰ ৰপ্তানিয়ে ৫০ বিলিয়ন ডলাৰৰ মাইলৰ খুঁটিত উপনীত হৈছিল। দেশৰ অৰ্থনীতিৰ মেৰুদণ্ড গঠন কৰা আৰ এম জি খণ্ডত যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছিল। ইয়াৰ উপৰিও চামৰা আৰু চামৰাৰ সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানি ১০.৪৪% বৃদ্ধি পাই ৫৭৭.২৯ মিলিয়ন ডলাৰ হোৱাৰ বিপৰীতে কপাহ আৰু কপাহৰ সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানি ১৬.৩২% বৃদ্ধি পাই ৩১৯.০৬ মিলিয়ন ডলাৰ হৈছিল। এই বৃদ্ধিয়ে বাংলাদেশৰ ৰপ্তানি খণ্ডৰ বাবে দক্ষ আৰু ব্যয়বহুল বাণিজ্যিক পথ এটা বজাই ৰখাৰ গুৰুত্বৰ কথা প্ৰকাশ কৰে।

ইয়াত আছে নেকি কোনো ৰাজনৈতিক আধাৰ?

ভাৰতে ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্ট সুবিধা প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ এটা সম্ভাৱ্য কাৰণ হ’ব পাৰে চীনৰ সৈতে বাংলাদেশৰ ক্ৰমাৎ বাঢ়ি অহা সংযোগ আৰু শেহতীয়াকৈ চীন ভ্ৰমণৰ সময়ত বাংলাদেশৰ অন্তৱৰ্তীকালীন উপদেষ্টা মহম্মদ ইউনুছে কৰা মন্তব্য। তেওঁ ভাৰতৰ উত্তৰ-পূবৰ ৰাজ্যসমূহক “সমুদ্ৰৰ প্ৰৱেশ নথকা ভূ-অৱচ্ছিন্ন অঞ্চল” বুলি অভিহিত কৰি বাংলাদেশক “অঞ্চলটোৰ একমাত্ৰ সাগৰৰ ৰক্ষক” হিচাপে চিত্ৰিত কৰি চীনৰ বাবে নিজৰ অৰ্থনৈতিক প্ৰভাৱ বৃদ্ধিৰ সুযোগ আছে বুলি মত প্ৰকাশ কৰিছিল।

বাংলাদেশে কৌশলগত আন্তঃগাঁথনিৰ ক্ষেত্ৰত চীনৰ বিনিয়োগ বিচাৰি আহিছে, য’ত জটিল শিলিগুৰি কৰিডৰ (সততে যাক চিকেনছ নেক বুলি কোৱা হয়)ৰ সমীপৰ লালমণিৰহাটত থকা এটা বিমানঘাটি পুনৰুজ্জীৱিতও কৰা হৈছে। এই অঞ্চল ভাৰতৰ বাবে কৌশলগতভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ, কিয়নো ই উত্তৰ-পূবৰ ৰাজ্যসমূহক দেশৰ বাকী অংশৰ সৈতে সংযোগ কৰা সংকীৰ্ণ এক ভূমি সংযোগ।

এই সিদ্ধান্তৰ আঁৰত আন কিবা হেঁচা আছেনে?

ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্টৰ সুবিধা বাতিলৰ এই সিদ্ধান্তৰ সমৰ্থনত ভাৰতৰ এপাৰেল এক্সপ’ৰ্ট প্ৰমোচন কাউন্সিল (AEPC)য়ে ইয়াক আঁতৰোৱাৰ বাবে চেষ্টা কৰি আহিছে। বিশ্ব বস্ত্ৰ বজাৰত ভাৰত আৰু বাংলাদেশ প্ৰত্যক্ষ প্ৰতিযোগী আৰু এইপিচিয়ে যুক্তি আগবঢ়ায় যে এই সুবিধা আঁতৰাই দিলে ভাৰতীয় বিমানবন্দৰত যানজঁট হ্ৰাস পাব, যাৰ ফলত ভাৰতীয় ৰপ্তানিকাৰকসকল উপকৃত হ’ব। বৰ্ধিত লজিষ্টিক খৰচ হ্ৰাস পাব। উদাহৰণস্বৰূপে, আমেৰিকা আৰু ইউৰোপলৈ চালানৰ বাবে বিমান মালবাহীৰ হাৰ ভয়ংকৰভাৱে বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ ফলত ভাৰতৰ আন্তঃগাঁথনিৰ ওপৰত হেঁচা আৰু অধিক ভয়াৱহ হৈ পৰিছে।

উপসংহাৰ

ভাৰতে ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্ট সুবিধা বাতিল কৰাটো বাংলাদেশৰ সৈতে দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কৰ এক উল্লেখযোগ্য পৰিৱৰ্তন আৰু ইয়াৰ আঞ্চলিক বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত ব্যাপক প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে। লজিষ্টিক আৰু প্ৰতিযোগিতা সম্পৰ্কীয় ঘৰুৱা উদ্বেগক সম্বোধন কৰিলেও বিশেষকৈ চীনৰ সৈতে বাংলাদেশৰ বৰ্ধিত সম্পৰ্কক কেন্দ্ৰ কৰি কৌশলগত প্ৰেক্ষাপটৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ই নতুন উত্তেজনাৰ সৃষ্টি কৰিছে।

যদি আপুনি সন্দেহজনক অনুভৱ কৰা যিকোনো তথ্য, ৰেকৰ্ডিং, ফটো, ভিডিঅ’ লাভ কৰে, তেনেহ’লে সেইবোৰ আমাৰ হোৱাটছএপ নম্বৰলৈ ফৰৱাৰ্ড কৰিব পাৰে (+91 904 905 3770)। আমি তথ্যগত বিৱৰণসহ অনুসন্ধান কৰিম আৰু প্ৰকাশ কৰিম। আমাৰ দৈনিক আপডেটবোৰো চাবস্ক্ৰাইব কৰক।

যদি আপুনি সামাজিক মাধ্যমত আমাক অনুসৰণ কৰিব বিচাৰে:

ফেচবুক | টুইটাৰ | ইনষ্টাগ্ৰাম | গুগল নিউজ চেনেল | হোৱাটছএপ