ডিজিটেল পেমেণ্ট খণ্ডত ভাৰতে দৈনিক ২৬ কোটিৰো অধিক ডিজিটেল পেমেণ্ট লেনদেন কৰি আগবাঢ়ি আছে। এই ২৬ কোটি লেনদেনৰ দুই তৃতীয়াংশতকৈ অধিক লেনদেন ইউনিফাইড পেমেণ্টছ ইন্টাৰফেচ (ইউপিআই) ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কৰা হয়।
২০১৬ চনত আৰম্ভ কৰাৰ পিছত মাত্ৰ যোৱা মাহত ইউপিআইয়ে ২০২২ চনৰ জুলাই মাহত ৬.২৮ বিলিয়ন লেনদেনৰ সৈতে সৰ্বকালৰ সৰ্বাধিক সংখ্যক লেনদেন পঞ্জীয়ন কৰে।এই বিশাল কৃতিত্বৰ পিছতেই এই খবৰটো আহিল যে চৰকাৰে ইউ পি আইৰ পেমেণ্টৰ ওপৰত কিছু চাৰ্জ আৰোপ কৰাৰ কথা চিন্তা কৰিছে। ঠিক যেনেকৈ যোৱা মাহত পনীৰ আৰু দৈৰ দৰে প্ৰি-পেক কৰা খাদ্য সামগ্ৰীৰ ওপৰত জি এছ টি ঘোষণা কৰাৰ দৰেই ইউ পি আইৰ অভিযোগ উত্থাপন হোৱাৰ খবৰটোৱে ছ’চিয়েল মিডিয়াত হুলস্থুলৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
জনসাধাৰণৰ উদ্বেগক সম্বোধন কৰি কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে এটা স্পষ্টীকৰণ দি আগবাঢ়ি আহিল যে “ইউপিআই সেৱাৰ বাবে কোনো ধৰণৰ চাৰ্জ আৰোপ কৰাৰ কোনো পৰিকল্পনা নাই।”
কিন্তু ক’ৰ পৰা উদ্ভৱ হ’ল এই “ইউপিআই চাৰ্জ” খবৰটো?
সকলো আৰম্ভ হৈছিল RBI ৰ পৰা
১৭ আগষ্টত আৰ বি আইয়ে এখন আলোচনা পত্ৰ প্ৰকাশ কৰে য’ত পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল যে ইউ পি আই পেমেণ্টৰ ওপৰত বিভিন্ন পৰিমাণৰ ব্ৰেকেটৰ ভিত্তিত স্তৰযুক্ত চাৰ্জৰ আওতালৈ আহিব পাৰে। আচলতে এই আলোচনা পত্ৰখনৰ উদ্দেশ্য হৈছে বিভিন্ন পেমেণ্ট ব্যৱস্থা (আইএমপিএছ, এনইএফটি, আৰটিজিএছ, ইউপিআই, ক্ৰেডিট/ডেবিট কাৰ্ড)ৰ ওপৰত চাৰ্জ আৰোপ কৰাৰ সম্ভাৱনাৰ ওপৰত অংশীদাৰসকলৰ পৰা সাধাৰণ মতামত আহৰণ কৰা। লাভ কৰা ইনপুটসমূহ আগলৈ গৈ নীতিগত হস্তক্ষেপৰ ফ্ৰেমৱৰ্ক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হ’ব। ৩ অক্টোবৰলৈকে মন্তব্যৰ বাবে মুকলি হৈছে আৰ বি আইৰ কাকত। আৰ বি আইৰ কাগজখন ইয়াত পঢ়িব পাৰিব।
UPI ৰ বিষয়ে কি কোৱা হৈছিল?
কাগজখনত যুক্তি দিয়া হৈছিল যে ইউ পি আই হৈছে ইমিডিয়েট পেমেণ্ট চাৰ্ভিচ (আই এম পি এছ)ৰ দৰে এটা ফাণ্ড ট্ৰেন্সফাৰ ব্যৱস্থা আৰু সেয়েহে ইউ পি আইত থকা চাৰ্জসমূহ ফাণ্ড ট্ৰেন্সফাৰ লেনদেনৰ বাবে আই এম পি এছত থকা চাৰ্জৰ সৈতে একে হোৱাটো প্ৰয়োজন। আৰ বি আইয়ে সুধিছিল যে যদি ইউ পি আই লেনদেনৰ পৰা চাৰ্জ লোৱা হয়, তেন্তে লেনদেনৰ মূল্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি মাৰ্চেণ্ট ৰেহাই হাৰ (এম ডি আৰ) আৰোপ কৰিব লাগেনে, নে লেনদেনৰ মূল্য নিৰ্বিশেষে এমডিআৰ হিচাপে এটা নিৰ্দিষ্ট পৰিমাণ আদায় কৰিব লাগে?
MDR (Merchant Discount Rate) হৈছে এনে এটা মাচুল যিটো এজন ব্যৱসায়ীয়ে তেওঁলোকৰ ইছ্যু কৰা বেংকে তেওঁলোকৰ গ্ৰাহকৰ পৰা বিভিন্ন পেমেণ্ট ইনষ্ট্ৰুমেণ্টৰ জৰিয়তে পেমেণ্ট গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে আদায় কৰে।
কিয় অভিযোগ উত্থাপন কৰা হৈছিল?
আন যিকোনো উদ্যোগৰ দৰেই ডিজিটেল পেমেণ্ট চিষ্টেম অপাৰেটৰসকলকো পৰিচালনা আৰু প্ৰযুক্তি উন্নীতকৰণৰ খৰচৰ বাবে মূলধনৰ প্ৰয়োজন হয়। আৰ বি আইৰ মতে নতুন প্ৰযুক্তি, ব্যৱস্থা, আৰু প্ৰক্ৰিয়াত বিনিয়োগৰ সুবিধাৰ বাবে পেমেণ্ট ব্যৱস্থা প্ৰদানকাৰীসকলে ব্যৱস্থাটোৰ অবিৰত কাৰ্য্যকলাপৰ বাবে আয় আহৰণ কৰিব লাগে।
সেয়েহে ডিজিটেল লেনদেনৰ ওপৰত চাৰ্জ আৰোপ কৰাটো প্ৰমোটাৰসকলৰ বাবে খৰচ আদায় কৰাৰ বাবে আৰু অব্যাহত কাৰ্য্যকলাপ নিশ্চিত কৰিবলৈ পৰ্যাপ্ত লাভৰ সৃষ্টি কৰাৰ বাবে বিকল্প হ’ব পাৰে নেকি সেই সন্দৰ্ভত আৰ বি আইয়ে মতামত বিচাৰিছিল। লগতে, ইউপিআই লেনদেনৰ সৈতে বিফলতাৰ হাৰ বৃদ্ধি পাইছে (১.৪ শতাংশতকৈ অধিক) কাৰণ বৰ্তমানৰ খৰচৰ গাঁথনিত বৰ্তমানৰ ব্যৱস্থাসমূহৰ কাৰ্যক্ষমতা উন্নত কৰিব নোৱাৰি, বিজনেছ লাইনৰ প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰা হৈছে।
সেয়েহে আৰ বি আইয়ে পেমেণ্টছ ইক’চিষ্টেমৰ অংশীদাৰসকলক আৰ্থিকভাৱে পুৰস্কৃত কৰাৰ ধাৰণাটো উত্থাপন কৰিছিল।
এয়া চূড়ান্ত কথা নেকি?
উত্তৰটো হ’ল ‘নহয়’।
আৰ বি আইৰ কাগজখন আছিল সাধাৰণ আলোচনা, নীতিগত কাঠামো নহয়। লক্ষ্য আছিল জনসাধাৰণৰ মতামত লাভ কৰা। লাভ কৰা প্ৰতিক্ৰিয়াৰ ভিত্তিত আৰ বি আইয়ে নিজৰ নীতিসমূহ গঠন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব আৰু বিভিন্ন পেমেণ্ট সেৱাৰ বাবে চাৰ্জৰ কাঠামো সুশৃংখলিত কৰিব। আৰ বি আইয়ে কাকতখনত স্পষ্টভাৱে উল্লেখ কৰিছে যে “এই আলোচনাত উত্থাপিত বিষয়সমূহৰ ওপৰত তেওঁলোকে কোনো মতামত গ্ৰহণ কৰা নাই বা কোনো নিৰ্দিষ্ট মতামত লোৱা নাই”।
চৰকাৰে কি কলে?
ইউ পি আই লেনদেনত চাৰ্ভিচ চাৰ্জ কঢ়িয়াই অনাৰ সম্ভাৱনাৰ বাতৰি অনলাইনত প্ৰচাৰ হোৱাৰ পিছত ২১ আগষ্টত বিত্ত মন্ত্ৰালয়ে এই খবৰ অস্বীকাৰ কৰি এক বিবৃতি প্ৰকাশ কৰিবলৈ লৰালৰি কৰে। ইউ পি আইক “ডিজিটেল ৰাজহুৱা সামগ্ৰী” বুলি অভিহিত কৰি কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে স্পষ্ট কৰি দিয়ে যে ইউ পি আই সেৱাৰ বাবে কোনো ধৰণৰ চাৰ্জ আৰোপ কৰাৰ বাবে চৰকাৰত কোনো বিবেচনা নাই। বৰ্তমান আৰ বি আইয়ে ইউ পি আই লেনদেনৰ বাবে চাৰ্জ সন্দৰ্ভত নিৰ্দেশনা জাৰি কৰা নাই। ইউপিআইৰ জৰিয়তে কৰা লেনদেনৰ বাবে ব্যৱহাৰকাৰীৰ পৰা কোনো ধৰণৰ মূল্য লোৱা নহয়।
PRIVATE PLAYERS য়ে চাৰ্জ বিচাৰে
যিকোনো সেৱা প্ৰদানকাৰীৰ দৰেই ইউপিআই সুবিধা প্ৰদানকাৰীসকলেও আয় উপাৰ্জন কৰিব লাগিব আৰু তেওঁলোকৰ কাৰ্য্যকৰী খৰচ আদায় কৰিব লাগিব। প্ৰতিটো ইউপিআই লেনদেনৰ ওপৰত লোৱা চাৰ্জ এনে এটা উপায় হ’ব পাৰে।
কিন্তু মুদ্ৰা লেনদেনৰ ডিজিটাইজেচন বৃদ্ধি কৰিবলৈ আৰু নগদবিহীন অৰ্থনীতি গঢ়ি তুলিবলৈ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ২০২০ চনৰ ১ জানুৱাৰীৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা ৰুপে ডেবিট কাৰ্ড আৰু ইউপিআই লেনদেনৰ বাবে শূন্য চাৰ্জ ফ্ৰেমৱৰ্ক বাধ্যতামূলক কৰিছে।এনেদৰে ইউপিআইত চাৰ্জ ব্যৱহাৰকাৰী আৰু ব্যৱসায়ীসকলৰ বাবে একেদৰেই শূন্য।
এই সিদ্ধান্তত সুখী হোৱা নাছিল পেমেণ্ট উদ্যোগ। ইয়াত শূন্য-এমডিআৰ নীতিক সমালোচনা কৰি দাবী কৰা হৈছে যে ই তেওঁলোকৰ ৰাজহত নেতিবাচক প্ৰভাৱ পেলাব আৰু সৰু সৰু ষ্টাৰ্টআপ আৰু ফিনটেক কোম্পানীসমূহক প্ৰভাৱিত কৰিব, কিয়নো বেংকসমূহে তেওঁলোকৰ সেৱাৰ বাবে ধন দিব নোৱাৰে।
আৰ বি আইৰ মতে, ইউ পি আই ব্যৱস্থাই (পেয়াৰ্ছ বেণ্ড, হিতাধিকাৰীৰ বেংক, এন পি চি আই, আৰু ইউ পি আই এপ) সামূহিকভাৱে ৫০ লাখ টকা বহন কৰে। ২ টকাৰ লেনদেনৰ মূল্যৰ বাবে খৰচ। 800. প্ৰতিমাহে মুঠ UPI লেনদেনৰ মূল্য ১০ লাখ কোটি টকা অতিক্ৰম কৰে। অৰ্থাৎ ইউ পি আই ব্যৱস্থাই প্ৰায় ৫০ লাখ টকা ব্যয় কৰে। বাৰ্ষিক ব্যয়ৰ ৩০ হাজাৰ কোটি টকা। সততে উত্থাপন হোৱা প্ৰশ্নটো যে ইউ পি আই চিষ্টেমৰ খেলুৱৈসকলে এই খৰচ কেনেকৈ আদায় কৰিব লাগে?
“ইউপিআইৰ ওপৰত শূন্য এমডিআৰে উদ্যোগটোক হত্যা কৰিব আৰু ব্যৱসায়িক মডেলটোক অবাধ্য কৰি তুলিব। ই পেমেণ্ট উদ্যোগৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ দৰেই৷ যদি চৰকাৰে ডিজিটাইজেচনক আগুৱাই নিব বিচাৰে, তেন্তে ইয়াৰ খৰচ বহন কৰিব লাগে।’- ভাৰতীয় পেমেণ্টছ কাউন্সিলৰ অধ্যক্ষ বিশ্বাস পেটেলে কয়।
চৰকাৰৰ পৰিশোধ
পেমেণ্ট উদ্যোগে আন্তঃগাঁথনিৰ বাবে ক্ষতিপূৰণ দিবলৈ কৈছিল। উদ্যোগটোৰ উদ্বেগ দূৰ কৰিবলৈ চৰকাৰে ৰুপে ডেবিট কাৰ্ড আৰু ভীম ইউপিআইৰ জৰিয়তে কৰা লেনদেনৰ বাবে সামান্য পৰিমাণৰ প্ৰৰোচনা প্ৰদানৰ আঁচনিত অনুমোদন জনায়।
২০২১-২২ চনত চৰকাৰে পৰিশোধৰ বাবে ১৫০০ কোটি টকা আদায় দিছিল।
এইবাৰ চৰকাৰে ৫০ লাখ টকা আবণ্টন দিছিল। একেটাৰ বাবে ২০০ কোটি টকা।
চৰকাৰে বিশ্বাস কৰে যে পেমেণ্ট সেৱা প্ৰদানকাৰীসকলৰ বাবে বৰ্তমানৰ ক্ষতিপূৰণৰ গাঁথনি পৰ্যাপ্ত। সেয়েহে ইউ পি আইৰ ওপৰত লোৱা অভিযোগ খণ্ডন কৰি বিত্ত মন্ত্ৰালয়ে কয় যে খৰচ আদায়ৰ বাবে সেৱা প্ৰদানকাৰীসকলৰ উদ্বেগ অন্য উপায়েৰে পূৰণ কৰিব লাগিব।
যদিও, পিচিআইৰ অধ্যক্ষ বিশ্বাস পেটেলে দাবী কৰিছিল যে কোনো এটা পেমেণ্ট এগ্ৰিগেটৰ (পিএ) বা সুবিধা প্ৰদানকাৰীয়ে কেন্দ্ৰই বেংকসমূহক প্ৰদান কৰা আৰ্থিক সহায় লাভ কৰা নাছিল।
মন্ত্ৰালয়ৰ স্পষ্টীকৰণ টুইটৰ উত্তৰত তেওঁ টুইট কৰি কয় যে, “বিত্ত মন্ত্ৰালয়ে [ইউপিআই লেনদেনৰ ওপৰত শূন্য চাৰ্জ লেভিৰ ক্ষতিপূৰণৰ বাবে] প্ৰদান কৰা সকলো সমৰ্থন ধন বেংকসমূহে ব্যয় কৰিছে।”
উপসংহাৰ
এইটো স্পষ্ট যে ইউ পি আইৰ জৰিয়তে কৰা লেনদেনৰ ওপৰত কোনো ধৰণৰ চাৰ্জ আৰোপ কৰা হোৱা নাই। আৰ বি আইৰ আলোচনা পত্ৰখনত কেৱল ইউ পি আইৰ লেনদেনত প্ৰয়োগ কৰিবলগীয়া চাৰ্জৰ ওপৰত জনসাধাৰণৰ মতামত আৰু পৰামৰ্শ বিচৰা হৈছিল। চৰকাৰে স্পষ্ট কৰি দিছে যে ইউ পি আই সেৱাৰ বাবে কোনো ধৰণৰ চাৰ্জ আৰোপ কৰাৰ “কোনো বিবেচনা” নাই।
কিন্তু ইউ পি আইৰ লেনদেনত চাৰ্জ আৰোপ কৰিবলৈ উদ্যোগটোৰ পৰা আহ্বান আহিছে। আনকি আৰ বি আইয়েও কয় যে বিনামূলীয়া সেৱাৰ কোনো ন্যায্যতা থকা যেন নালাগে। নতুন প্ৰযুক্তিত বিনিয়োগৰ সুবিধাৰ বাবে পেমেণ্ট ব্যৱস্থাই ব্যৱস্থাটোৰ অবিৰত পৰিচালনাৰ বাবে আয় উপাৰ্জন কৰিব লাগে কিন্তু এনে আন্তঃগাঁথনি স্থাপন আৰু পৰিচালনাৰ খৰচ কোনে বহন কৰিব লাগে সেয়া এটা বিতৰ্কিত কথা বুলি কোৱা হৈছে।
যদি আপুনি সন্দেহজনক অনুভৱ কৰা যিকোনো তথ্য, ৰেকৰ্ডিং, ফটো, ভিডিঅ’ প্ৰাপ্ত কৰে, সেইবোৰ আমাৰ হোৱাটছএপ নম্বৰলৈ ফৰৱাৰ্ড কৰক (+91 904 905 3770)। আমি তথ্যগত বিৱৰণ অনুসন্ধান আৰু প্ৰকাশ কৰিম। আমাৰ দৈনিক আপডেটবোৰো চাবস্ক্ৰাইব কৰক।
যদি আপুনি সামাজিক মাধ্যমত আমাক অনুসৰণ কৰিব বিচাৰে:
ফেচবুক | টুইটাৰ | ইনষ্টাগ্ৰাম | গুগল নিউজ চেনেল | হোৱাটছএপ
Title:Explainer: UPI লেনদেনৰ ওপৰত চাৰ্জৰ বিষয়ে জানিবলগীয়া সকলো কথা
By: Debanjana BaishyaResult: Explainer
